PL EN
REVIEW PAPER
 
KEYWORDS
TOPICS
ABSTRACT
Introduction and objective:
Disability is a multi-faceted issue, the study of which requires an interdisciplinary approach. It should be emphasized that it is experienced not only by those diretly affected, but also exerts an effect on the functioning of entire societies. The aim of the study was identification of multidimensional nature of disability, especialy the assessment of its perception from the perspective of two different fields and scientific disciplines, i.e. medical and literary approaches which, in the authors› opinion, not only complement and complete each other, but also appreciate the importance and advantages of the contextual – and not only fragmentary – describing phenomena of significant social and cultural importance.

Review methods:
The study was conducted by triangulation method, mainly: the method of critical analysis of literature, examination of documents, logical analysis and construction, and the comparative method.

Brief description of the state of knowledge:
In disability studies, it is emphasized that this issue has been inscribed in the history of mankind since the earliest times; however, only in the second half of the 20th century it ceased to be treated only as a medical phenomenon. It appeared mainly as a social and political, as well as a cultural phenomenon, and an object of research conducted from the perspective of other quite numerous disciplines, or concepts and paradigms.

Summary:
The aim of the study was to present various aspects of disability, both from the medical, social,, and humanistic perspective, in order to broaden the perception of this complex phenomenon. The study is a contribution to research on the issue of disability, in the area of available scientific disability studies, as part of the developing trend of narrative medicine.

 
REFERENCES (70)
1.
Otrębski W. Niepełnosprawność – wybrane problemy i definicje. In: Rutkowska E, editor. Rehabilitacja i pielęgnowanie osób niepełnosprawnych. Warszawa: PZWL Wydawnictwo Lekarskie; 2018. p. 1–17.
 
2.
Zdrodowska M. Między aktywizmem a akademią. Studia nad niepełnosprawnością. Teksty Drugie. 2016;5:384–403. http://rcin.org.pl/Content/629... (access: 2023.05.23).
 
3.
Walczak M. Kategorie interdyscyplinarności i integracji a analityczno-porządkujące schematy Stanisława Kamińskiego. In: Wojtysiak J, Wróblewski Z, Gut A, editors. Lubelska szkoła filozoficzna w porównaniach. Lublin; 2019. p. 207–243.
 
4.
Chojnacka-Kuraś M, editor. Medycyna narracyjna: opowieść o doświadczeniu choroby w perspektywie medycznej i humanistycznej. Warszawa; 2019.
 
5.
Ganczar M, Gielat I, Ładoń M. Fragmenty dyskursu maladycznego, Gdańsk 2019. Seria: Ars medica ac humanitas zainicjowana dzięki środkom finansowym Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego, a realizowana w ramach programu badawczo-dydaktycznego „Dyskursy maladyczne – teoria i praktyka”.
 
6.
Ogólnopolskie Konferencje Naukowo-Szkoleniowe współorganizowane cyklicznie przez Uniwersytet Medyczny, Politechnikę Lubelską i UMCS w Lublinie pod hasłem: Medycyna personalizowana. IV edycja Genom, Niepełnosprawność, Edukacja, Technologie; 2018.
 
7.
Wlaźnik J. Spotkanie z Innym – obraz osób z zespołem Downa w polskiej literaturze dziecięcej i młodzieżowej. Niepełnosprawność – zagadnienia, problemy, rozwiązania. 2019;2(31):33–66.
 
8.
Szmigiero K, Gonigroszek D, editors. Zdrowie i choroba w badaniach humanistycznych i społecznych. Piotrków Trybunalski; 2017.
 
9.
Domaradzki J. Medycyna i jej metafory. O roli metafor w komunikacji lekarz–pacjent. Kultura i Edukacja. 2015;3(109):27–46. https://doi.org/10.15804/kie.
 
10.
Tatoń J. Skąd się bierze autorytet lekarza, jakim celom służy i jak go uzyskać. In: Świątecka G, editor. Humanizm chrześcijański w medycynie. Gdańsk: Via Medica; 2016. p. 10.
 
11.
Tabaszewska J. „Wędrujące pojęcia”. Koncepcja Mieke Bal – przykład inter- czy transdyscyplinarności. Studia EuropeaGnesnensia. 2013;8:113–130.
 
12.
Noble H, Heale R. Triangulation in research, with examples. Evidence-based nursing. 2019; 22(3): 67–68. https://doi.org/10.1136/ebnurs....
 
13.
Encyklopedia PWN https://encyklopedia.pwn.pl/ha... (dostęp:2023.05.14).
 
14.
Kiwerski JE. Słownik rehabilitacji. Wyd. Wyższa Szkoła Rehabilitacji w Warszawie, Warszawa; 2013, p. 99.
 
15.
Martin E A, ed. Concise Medical Dictionary. Oxford 2015, p. 220.
 
16.
Muca K. Doświadczenie i różnica. Status przedmiotu badań i tożsamość badaczy w studiach o niepełnosprawności. Teksty Drugie 2020; 2: 13–29. https://rcin.org.pl/Content/20... [dostęp:2023.05.24].
 
17.
Fidowicz, A. Niepełnosprawność w polskiej literaturze XX i XXI wieku dla dzieci i młodzieży. Kraków; 2020. p. 25–26.
 
18.
International Classification of Impairments Disabilities and Handicaps, World Health Organisation. Geneva; 1980.
 
19.
Międzynarodowa Klasyfikacja Funkcjonowania, Niepełnosprawności i Zdrowia, Światowa Organizacja Zdrowia 2001, http://www.csioz.gov.pl/src/fi... (dostęp: 2015.12.18).
 
20.
Otrębski W. Niepełnosprawność – wybrane problemy i definicje. In: Rutkowska E, ed. Rehabilitacja i pielęgnowanie osób niepełnosprawnych. PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa; 2018. p. 3–4.
 
21.
Latoch-Zielińska M., Wybrane kreacje niepełnosprawnych bohaterów współczesnych tekstów literackich w praktyce edukacyjnej. Filoteknos, 2022 vol. 12: 201–214. https://doi.org/10.23817/filot....
 
22.
Brown S E. Disability Culture 2002: A Fact Sheet. https://www.independentliving..... (dostęp: 2023.05.25).
 
23.
Borowska-Beszta B. Kultury niepełnosprawności w kontekstach teoretycznych i realiach badawczych – szkice analizy strukturalnej http://www.pion.pl/artykuly/cz... (dostęp:2023.05.25).
 
24.
Konwencja ONZ o Prawach Osób Niepełnosprawnych, ustawa z dnia 15 czerwca 2012 r. o ratyfikacji Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych, sporządzonej w Nowym Jorku dnia 13 grudnia 2006 r. (Dz. U. poz. 882).
 
25.
Głąb Z, Kurowski K. W poszukiwaniu nowego systemu orzekania o niepełnosprawności w świetle Konwencji OZN o prawach osób niepełnosprawnych i idei niezależnego życia. Studia z Polityki Publicznej 2018; 20(4): 23–43. https://doi.org/10.33119/kszpp....
 
26.
Galasiński D. Osoby niepełnosprawne czy z niepełnosprawnością? Niepełnosprawność–zagadnienia, problemy, rozwiązania. 2013; 4(9): 3–6.
 
27.
European Union Agency for Fundamental Rights, European comparative data on Europe 2020 and persons with disabilities, Luxembourg; 2021; p. 12–22.
 
28.
National Center on Birth Defects and Developmental Disabilities, Disability Impacts ALL of US https://www.cdc.gov/ncbddd/dis... [dostęp: 2023.05.14].
 
29.
GUS, Osoby niepełnosprawne w 2021 r. https://stat.gov.pl/files/gfx/... (dostęp: 2023.05.14).
 
30.
Karaś M, Niepełnosprawność, od spojrzenia medycznego do społecznego. Disability Studies. Przegląd prawniczy ekonomiczny i społeczny 2012; (4): 20–33.
 
31.
Dauksza A., Humanistyka medyczna: o leczeniu (się) w patosystemie. Teksty Drugie. 2021;1: 38–58. https://rcin.org.pl/Content/21... (dostęp:2023.05.24).
 
32.
Twardowski A, Społeczny model niepełnosprawności – analiza krytyczna [The Social Model of Disability – Critical Analysis]. Studia Edukacyjne 2018; (48): p.97–114. https://doi.org/10.14746/se.20....
 
33.
Tikhonov A, Zjawisko niepełnosprawności: od przeszłości ku przyszłości. Drabarz A, ed. Aksjologiczne i prawne aspekty niepełnosprawności. Białystok; 2020. p. 27–39. https://doi.org/10.15290/aipan....
 
34.
World Health Organization – Classifications: International Classification of Functioning, Disability and Health (ICF). 2001.
 
35.
Twardowski A, Controversies around the social model of disability. Kultura Społeczeństwo-Edukacja 2019; 2 (16): 7–21. https://doi.org/10.14746/kse.2....
 
36.
Hantson L, De Weerdt W, i wsp. The European Stroke Scale. Stroke 1994; 25(11): 2215–2219. https://doi.org/10.1161/01.str....
 
37.
Sołtys J, Kmita B, i wsp. Ergonomia opiekuna osoby niepełnosprawnej. Med. Ogólna Nauki Zdr. 2017; 23(1): 73–78.https://doi.org/10.5604/208345....
 
38.
Twardowski A, Społeczny model niepełnosprawności – analiza krytyczna [The Social Model of Disability – Critical Analysis]. Studia Edukacyjne 2018; (48): p.97–115. https://doi.org/10.14746/se.20....
 
39.
Haegele J. A, Hodge S, Disability Discourse: Overview and Critiques of the Medical and Social Models, Quest 2016; 68(2): 193–206.
 
40.
Karaś, M. Niepełnosprawność, od spojrzenia medycznego do społecznego i Disability Studies. Przegląd prawniczy ekonomiczny i społeczny, 2012; (4): p. 20–33.
 
41.
Twardowski A, Społeczny model niepełnosprawności – analiza krytyczna [The Social Model of Disability – Critical Analysis]. Studia Edukacyjne 2018; (48): 97–114. https://doi.org/10.14746/se.20....
 
42.
Twardowski A, Controversies around the social model of disability. Kultura Społeczeństwo-Edukacja 2019; (2): 7–21. https://doi.org/10.14746/kse.2....
 
43.
Pokrzywa M, Inni czy tacy jak my? Wizerunek osób z niepełnosprawnościami w przekazach medialnych dla dzieci i młodzieży oraz jego znaczenie dla edukacji. Horyzonty Wychowania 2023; 22(61): 93–102.
 
44.
Wodecki P, Ewolucja sposobów rozumienia pojęcia niepełnosprawności. Niepełnosprawność-zagadnienia, problemy, rozwiązania 2020; 1(34): 108–109.
 
45.
Charon R. i in. Medycyna narracyjna. Teoria i praktyka. Potoniec M K, Syzdek H, eds. Kraków; 2020: p. 33.
 
46.
Spiegel M, Spencer D. Świadectwa siebie: odkrywanie relacyjności poprzez literaturę. In: Charon R. i in. Medycyna narracyjna. Teoria i praktyka. Potoniec M K, Syzdek H, eds. Kraków 2020, s.42.
 
47.
Szugajew A. Metoda uważnego czytania (close reading) w medycynie narracyjnej In: Chojnacka-Kuraś M, ed. Medycyna narracyjna. Opowieści o doświadczeniu choroby w perspektywie medycznej i humanistycznej. Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa; 2019. p.110.
 
48.
Fidowicz, A. Niepełnosprawność w polskiej literaturze XX i XXI wieku dla dzieci i młodzieży. Kraków 2020; Latoch-Zielińska M., Wybrane kreacje niepełnosprawnych bohaterów współczesnych tekstów literackich w praktyce edukacyjnej. Filoteknos, 2022 vol. 12: 201–214.DOI: 10.23817/filotek.12–13.
 
49.
Ładoń M. Choroba jako literatura. Studia maladyczne, Katowice 2019; Boruszkowska I. Defekty. Literackie auto/pato/ grafie –szkice, Kraków; 2016.
 
50.
Czabanowska-Wróbel, A. [Ta dziwna] instytucja zwana literaturą dla dzieci. Historia literatury dla dzieci w perspektywie kulturowej. Teksty Drugie 2013; 5:13–24.
 
51.
Kuliczkowska, K. W świecie prozy dla dzieci. Wyd. Nasza Księgarnia, Warszawa 1983.
 
52.
Pamuła N, Szarota M, Usiekniewicz M, eds. Studia nad niepełnosprawnością. Studia de Cultura 2018; 10(1).
 
53.
Bautsz-Sontag A. Literatura w terapii dzieci-warsztaty otwarte. Katowice, 2015.
 
54.
Leszczyński G. Bunt czytelników. Proza inicjacyjna netgeneracji. Warszawa; 2010. p.185–187.
 
55.
Rembowska-Płuciennik M. Poetyka i antropologia. In: Antropologia kultury – antropologia literatury. Na tropach koligacji. red. E. Kosowska E, Gomóla A, E. Jaworski E, eds. Katowice; 2007. p. 96.
 
56.
Fidowicz A. Niepełnosprawność w polskiej literaturze XX i XXI wieku dla dzieci i młodzieży. Kraków; 2020.
 
57.
Mężyk A. Obraz dziecka z niepełnosprawnością w literaturze dziecięcej i młodzieżowej. Ogrody Nauk i Sztuk. 2016; 6: 415–422. https://doi.org:10.15503/onis2....
 
58.
Rypel A. Kaleka, niepełnosprawny, inny, a taki sam. Modele postrzegania niepełnosprawności w podręcznikach do języka polskiego. In: W krajobraz literacko-kulturowy i językowy wpisane…Guzy A, Krzyżyk D, Ochwat M, Wójcik-Dudek M, eds. Katowice; 2018. p. 523–540.
 
59.
Chądzyńska Z. Wstęga pawilonu. Wyd. Nasza Księgarnia, Warszawa; 1982. p. 25.
 
60.
Chądzyńska Z. Wstęga pawilonu. Wyd. Nasza Księgarnia, Warszawa; 1982. p. 176.
 
61.
Chądzyńska Z. Statki, które mijają się nocą. Wyd. Akapit Press, Warszawa; 1989.
 
62.
Nowak E. Dane wrażliwe. Wyd. Prószyński i S-ka, Warszawa 2011; p.17.
 
63.
Nowak E. Dane wrażliwe. Wyd. Prószyński i S-ka, Warszawa 2011; p.83.
 
64.
Piotrowska E. Żółte kółka. Mam na imię Inna. Wyd. Czarna Owca, Warszawa 2011.
 
65.
Ryrych K. Wyspa mojej siostry. Wyd. Literatura, Łódź 2017.
 
66.
Terakowska D. Poczwarka. Wyd. Literackie, Kraków 2012.
 
67.
Sobolewska A. Cela. Odpowiedź na zespół Downa. Wyd. W.A.B. Warszawa 2002.
 
68.
Jastrzębska-Golonka D. Piękno i brzydota jako kulturowe wyznaczniki oceny osób niepełnosprawnych (na przykładzie „Poczwarki” Doroty Terakowskiej). Język-Estetyka-Sztuka. Prace Komisji Językoznawczej. 2014; 24: 127–138.
 
69.
Szymeczko K. Tetrus. Wyd. Literatura, Łódź; 2020.
 
70.
Szymeczko K. Tetrus. Wyd. Literatura, Łódź; 2.
 
eISSN:2084-4905
ISSN:2083-4543
Journals System - logo
Scroll to top